De molen te Broek, voeger genaamd molen te Ouwerzele, en thans 't Hof Schuurke, is een korenwatermolen met een metalen bovenslagrad op de Molenbeek of Ter Erpenbeek, aan de noordzijde van de Wilgendries (nr. 4), nabij de hoek met de Doorsteekstraat, in het gehucht Broek, op 1,4 kilometer ten zuidwesten van de kerk van Mere.
Lange tijd was hij eigendom van de heren van Mere en de oudste verwijzing naar deze molen dateert van 1348. In 1440 wordt hij "meulen tOuwerzeele" genoemd.
Hij staat vermeld in de penningkohieren van 1571 (f° 4 r°): "Steven van Melckenbeke haudt in pachte van joncheere Jan Andries heere van Meere, eenen watermuelen staende binnen de voorschreven prochie tsiaers voor X pond gr. ende 16 p. 13 schell. 4 gr. voor een pot wijns van beyde de voors. muelens (met name: ook de windmolen van de heer van Mere) bedr. tsrs 11 p. 15 schell. 10 gr."
In 1681 vond een herbouw plaats: hiervan getuigde het inschrift op een steen (die echter niet meer aanwezig is). De molen was dan in het bezit van de heer van Mere.
Molenaar-pachter Pieter Baten (zoon van Jan) en zijn vrouw Adriana van Impe, kochten de watermolen op 11 januari 1715 voor de som van 3000 guldens courant.
We zien hem aangeduid, maar telkens zonder benaming, op de Villaretkaart (1745-1748), op de Ferariskaart (ca. 1775), in de Atlas der Buurtwegen (ca. 1842), op de topografische kaart van Vandermaelen (ca. 1850) en op de kadastrale kaart van P.C. Popp (ca. 1860).
Eigenaars sinds 1715: - 11.01.1715, verkoop: Baten Pieter (zoon van Jan) & van Impe Adriana, molenaar te Mere - rond 1750: Callebaut Johannes - 1788: Callebaut Judocus - 1810-1820: Lievens Carolus - voor 1834: Van den Brulle Frans, de kinderen, landbouwers te Mere - 1836, deling: Van den Brulle Pierre-Jean, molenaar te Mere - 12.07.1860, verkoop: Van Sande-Roelandts Philemon, molenaar te Mere (notaris Verbrugghen) - 02.08.1906, gift: Van Sande-Van Wezemael Louis Joseph, molenaar te Mere (notaris De Meersman) - 15.03.1919, verkoop: De Wolf-Martens Désiré Ghisleen Marie, molenaar te Mere (notaris Meert) - 03.06.1929, gift: a) De Wolf-Van Haeck Victor Emmanuel, molenaar te Mere en b) De Wolf-Coppens Leo Joseph, molenaar te Mere (notaris De Vuyst) - 18.04.1944, afstand: De Wolf-Coppens Leo Joseph, handelaar te Mere (notaris Wambecq - watermolen) - 09.02.1960, erfenis: en de kinderen (overlijden van vrouw Coppens) - later, verkoop: De Wolf Herman Désiré Ghislain, echtgescheiden Van Lierde Maria (notaris Vandenbossche) - 08.08.1977, erfenis: de kinderen: a) De Wolf-Braecke Paul Theophiel Ghislain, bediende te Vilvoorde en b) De Wolf... - 19.02.1982, verkoop: Lievens-Meuleman Aloïs Maria Franciscus, landbouwer te Mere (notaris Vandenbossche) - 1994, verkoop: Ghysbrecht Eric Robert uit Aalst & Van den Steen Hilde
Uit het proces-vebaal van afpaling van de gemeente Mere in 1812: "Il existe deux moulins à eau situés sur le ruisseau, dit Meulebeke, ils servent à moudre le grain. Le 1e appartenant à la veuve Chrétien De Meyer situé Section C n° 481, est bien construit et est le plus imprortant. Le 2e appartenant à Charles Lievens, situé Secton B n° 157 n'est pas comparable au premier tant pour la construction que pour sa situation. J'estime que celui apparteanant à la v(euv)e De Meyer peut être évalué en produit brut de 450 francs, déduction faite du tiers pour réparations et entretien reste en produit net 300,00. J'estime que le 2e peut être évalué en produit brut à 360 francs. Déducton comme dessus reste net 240.00."
In 1902 werd een stoommachine met schoorsteen geplaatst.
Vanaf de jaren 1920 werden de gebouwen alsmaar groter tot er een indrukwekkende maalderij verscheen. Er kwam een nieuwe toegangsweg. Na 1950 verminderde de activiteit om in 1975 geheel stil te vallen. Daarna werd het ijzeren bovenslagrad nog wel eens gebruikt als aandrijving van een steekpomp. In het begin van de jaren 1980 werd het molengebouwtje, dat een aanhangsel vormt van het woonhuis, voorzien van een nieuwe gevel, zodat het oorspronkelijk uitzicht verloren ging. Het gebouw verkeert in goede staat maar het bovenslagrad is sterk aangetast door roest.
De nrichting is nog intact, met 3 steenkoppels (waaronder 1 intact), dieselmotor, slijpsteen, 3 graankuisers, cilindermolen, buil, menger, bottel(?)machine.
Op 17 februari 1994 werd de molen beschermd als monument en samen met zijn omgeving als dorpsgezicht. Daarenboven werd op 5 november 2004 de vallei van de Molenbeek als landschap beschermd. De huidige eigenaar, Eric Ghysbrecht, kocht de molen in 1994 en renoveerde de gebouwen. In 2008 opende hij de drank- en eetgelegenheid 't Hof schuurke.
Lieven DENEWET & Herman HOLEMANS
Aanvullende informatie
De Denderbode, 02.11.1856. Twee graenmolens, eenen watermolen en eenen windmolen gestaen te Mere om seffens van in 't gebruyk te komen. Zich te bevragen by Ch. van den Bruele, schepen te Mere. 9 nov 1856.
‘t Hof schuurke Ontmoetingsplaats voor wandelaars, kunst- en cultuurliefhebbers, een gezellige babbel, een hapje, ... Wilgendries 4 • 9420 Mere • Tel 0477 138 707 Open op Vrijdag vanaf 18h • Zaterdag vanaf 17h • Zondag vanaf 11h.
Aankondiging boek: Georges L. Souffreau, "Geschiedenis van de korenwatermolen te Ouwerzele of te Broek (voor 1348-1975) en van de Koren- en oliewatermolen genaamd de Slagmolen of molen De Graeve (voor 1440-1959). In dit boek bespreken we, elk afzonderlijk, de geschiedenis van twee watermolens die te Mere op de Molenbeek zijn gelegen. De eerste watermolen is de molen te Ouwerzele, later genaamd molen te Broek. Lange tijd was hij eigendom van de heren van Mere en de oudste verwijzing naar deze molen dateert van 1348. Nochtans wordt hij eerst in 1440 als meulen tOuwerzeele genoemd. Molenaar-pachter Pieter Baten fs Jans en zijn vrouw Adriana van Impe, kopen op 11 januari 1715 de watermolen voor de som van 3000 guldens courant. In oude tijden is deze molen altijd korenwatermolen geweest. Kort na 1800 wordt Franciscus van den Brulle de eigenaar. In 1860 koopt Philemon van Sande de molen en in 1902 plaatst men een stoommachine. Vanaf de twintiger jaren van de vorige eeuw, worden de gebouwen alsmaar groter tot er een indrukwekkende maalderij verschijnt. Na 1950 vermindert de activiteit om in 1975 geheel stil te vallen. De watermolen te Broek werd in 1994 geklasseerd als monument en binnenin lijkt hij wel een industrieel museum. De tweede watermolen, die een eind verderop, stroomaf op dezelfde Molenbeek is gelegen, is de slagmolen of molen De Graeve, ook Bij Mulderkens genoemd. Deze molen was steeds in partikulier bezit. In 1440 vernemen we voor het eerst iets over de slachmeulen. Het is de familie De Wale die omstreeks 1600 de molen uitbaat, later gevolgd door de familie Coppens. Carolus Lievens wordt in 1812 eigenaar van toen een korenwatermolen. Jan Baptist de Graeve zal in 1842 de molen aankopen en er dadelijk een oliestamperij in installeren. Nicodemus de Graeve wordt in 1873 eigenaar en in 1890 plaatst men een stoommachine. Nadien wordt de molenplaats een maalderij. In 1959 wordt alle bedrijvigheid stopgezet. De watermolen werd in 1994 geklasseerd. Bij gebrek aan archief hebben we van de oudste geschiedenis niet zo heel veel kunnen terugvinden. Na 1600 verbetert dat aanzienlijk, zodat we toch een groot aantal nieuwe feiten aangaande beide watermolens hebben kunnen opdiepen.Het boek is rijkelijk geïllustreerd met foto’s en kaarten, telt 135 blz. en vele bijlagen met de oorspronkelijke teksten. Het wordt verkocht aan de prijs van 12,00 € Bestellingen Georges L. Souffreau, Bosstraat 30, 9550 Woubrechtegem, tel. 053-62769, gsouffreau@ telenet.be Bank: IBAN BE37 8508 1209 6728 BIC SPAABE Port binnenland: 3,30 € Mere Folder Broek en Slagmolen (oktober 2012)
Werken Georges L. Souffreau, "Geschiedenis van de korenwatermolen te Ouwerzele of te Broek (voor 1348-1975) en van de Koren- en oliewatermolen genaamd de Slagmolen of molen De Graeve (voor 1440-1959)", Woubrechtegem, 2012. Lieven Denewet, "Erpe-Mere: de grootste molengemeente in Vlaanderen!", in: Molenecho's, XXI, 1993, nr. 2, p. 72-87; J. De Punt, "Erpe-Mere, molendorp", in: Verbond van de Kringen voor Heemkunde in Oost-Vlaanderen, 1999, nr. 2, p. 3 e.v.; P. Bauters & R. Buysse, "De Oostvlaamse watermolens. Inventaris 1980", Gent, 1980 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 11); P. Bauters, "Oostvlaams molenbestand 1986", Gent, 1985 (Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen, nieuwe reeks, 25); "Inventaris van de wind- en watermolens in de provincie Oost-Vlaanderen naar gegevens van het Archief van het Kadaster. Eerste aflevering. De arrondissementen Aalst en Dendermonde", in: Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, XIV, 1960, 3 (Gent, 1962); Herman Holemans, "Oostvlaamse wind- en watermolens. Kadastergegevens 1835-1990. Deel 5. Gemeenten M-N", Opwijk, Studiekring Ons Molenheem, 2004; Robert Desart, "Les Moulins à Eau du Hainaut et des Flandres", Soignies, Lemaire, 1968, p. 95; Johan De Punt, "De watermolens te Erpe-Mere", in: Molinologie, Periodieke uitgave van TIMS-Nederland/Vlaanderen, nr. 14, 2000, p. 22-28, ill., krt. Mailbericht Maarten Osstyn, Adegem, 19.03.2014.
Persberichten Herman Laneau, "Smullen van wafels die op Leuvense stoof zijn gebakken", Het Nieuwsblad, 10.12.2010. Joris Coppens, "Op zondag 11 september van 14u tot 18u. Open Monumentendag stelt molens open voor publiek", Het Nieuwsblad, 09.09.2011. Joris Coppens, "Slechts 3 van de 5 monumenten toegankelijk. Veel belangstelling voor Open Monumentendag", Het Nieuwsblad, 11.09.2011. Joris Coppens, "Uitbater ’t Hof Schuurke zette door na drama en houdt nu populairste kroeg van Erpe-Mere open. Dit beste café was er bijna nooit geweest: “Mijn vrouw stierf bij de restauratie, toen dacht ik aan verhuizen”, Het Nieuwsblad, 02.10.2019.
Mere (Erpe-Mere), Oost-Vlaanderen
